O noso camiño cruzouse con Miquel Brunet en xuño de 2022, cando decidimos gravar unha obra moi especial para nós: Andante et Scherzo de Eugène Bozza. Ao final dun camiño de terra en Bunyola, nun día de moita calor, entramos no estudo de gravación ONA Estudis por primeira vez, que era unha parte da propia casa de Miquel. Alí non só nos atopamos cunha colección sorprendente de artefactos tecnolóxicos e instrumentos musicais, senón tamén a unha persoa que acabaría sendo un referente persoal e profesional para nós. Traballar con el foi unha experiencia remarcable, destas que finalizan e soamente podes pensar na seguinte. No ano 2023, tamén no verán, volvemos gravar dúas pezas máis no estudo de Miquel e compartir varias xornadas de intensas gravacións e aprendizaxe con el. Non podiamos deixar a oportunidade de entrevistar a unha desas persoas que deixaron marca no camiño de Lítore Quartet e que consideramos tan relevante na vida musical de Mallorca, que sentimos como a nosa casa.
Esperamos que gocedes desta interesantísima entrevista e que vos contaxiedes das palabras de Miquel, cheas de paixón e amor pola música e a cultura das Illas Baleares.
Miquel Brunet no seu estudo de gravación
Cal foi o teu primeiro contacto coa música?
De neno, na década dos 70 tiven a sorte de cursar os estudos a un internado, La Porciúncula, onde un franciscano visionario e entusiasta que practicaba un eclecticismo intelectual nada usual na época, inculcoume a paixón pola música nunha múltiple vertente: o amor a Bach, Jazz e música electrónica a partes iguais. Nun marco de estudo e natureza, de recollemento e descubrimento, este frade, tiña un taller onde construía entón os seus propios amplificadores, táboas de mestura e instrumentos eléctricos. Estes aparellos eran os que utilizabamos para tocar unhas misas experimentais que desde Roma enviábanos o tamén compositor franciscano Antoni Martorell, que entón estudaba alí con Ennio Morricone. Para min, en plena ditadura, que viña dunha aldea pequena, na idade dos dez anos e en diante, toda aquela contorna me impactou e marcou. Cando acababamos as clases de piano, pasabamos horas escoitando e comentando vinilos coas elucubracións electrónicas de Wendy Carlos co sintetizador Moog, a integral das Cantatas de J.S Bach, Jacques Loussier, rock sinfónico, Duke Ellington e música contemporánea de Halfter e Stockhausen. Todo un luxo naqueles tempos de escuridade intelectual do franquismo. E alá empecei a prepararme para examinarme de piano no Conservatorio, mentres tocaba o contrabaixo cun grupo de alumnos.
Durante toda a túa carreira defendiches e promocionaches a cultura mallorquina, especialmente no ámbito musical. Cando e por que nace esta intensa conexión coa música da túa terra? Por que é tan importante para ti difundir o patrimonio cultural mallorquino?
Vivimos nunhas illas onde o aumento da presión demográfica e o impacto do turismo, tivo un efecto depredador na lingua e cultura propia. E eu, adoro a diversidade cultural e de pensamento. O ano 1978, na idade de dezasete anos, dirixía unha coral e me viñeron buscar o grupo Els Valldemossa, (tres irmáns mallorquíns e unha cantante norteamericana), que despois de pasar por Eurovisión, como viaxeiros infatigables exerceron de embaixadores musicais de Mallorca por todo o mundo. Con eles puiden viaxar a lugares que nunca imaxinaría, (Estados Unidos, Sudáfrica, Australia, Nova Zelandia, América do Sur, Illas do Pacífico Sur, e por suposto en toda Europa), exhibindo con orgullo a nosa identidade musical con repertorio moi variado, pero onde sempre predominou a adaptación que faciamos de música de raíz e a tarefa de musicalización de poetas cataláns e mallorquíns. Entendín entón, en cada retorno a nosa casa, despois de admirar tanta diversidade, que a mellor maneira de ser universal e non ser tragado pola globalización, é achegar ao transculturalismo unha identidade cultural propia, no canto de imitar a outros.
Agora máis que nunca, aínda penso na imperiosa necesidade de ter un son distintivo e xenuíno, que nos defína e nos identifíque como colectivo sociocultural e como pobo. Así pasa a outras moitas culturas e sociedades do planeta ás cales mostramos devoción pola súa música e cultura, mentres ninguneamos a nosa identidade. A esta tarefa, estimar e promover o son das Illas, dediquei o meu proxecto FERMENTS (2015) un proxecto artístico multidisciplinario que, nun dobre disco e documental en DVD, reflexiona sobre a identidade sonora e musical dos mallorquíns a partir da enoloxía, a gastronomía, a danza, a poesía e evidentemente, a música.
Formácheste en piano, harmonía, jazz e música contemporánea no Conservatorio Superior das Illas Baleares. En que punto da túa vida conectaches co ámbito da produción musical e a gravación sonora?
Por aquel entón (falamos da década dos setenta) no Conservatorio non se impartían estas materias. Estudei piano e harmonía, si. Pero os meus estudos coincidiron con cando o grupo Os Valldemossa delegaron en min as tarefas de dirección musical e a produción e arranxos de novos repertorios. Da súa man, cando eles xa tiñan unha gran experiencia discográfica, especialmente en Londres, Barcelona e Madrid, entrei ao mundo dos estudos de gravación da época (en 79-80 non existía o concepto de "home-studio"), e rexurdiu a conexión con aquel impacto que a electrónica e a tecnoloxía me provocara nos anos de estudo na Porciúncula. Era a época de grandes consolas e micrófonos dunha calidade excepcional e os discos gravábanse cunha seriedade e rigor encomiable. Fascinábame a idea de deixar constancia sonora das creacións.
Naquel momento en Mallorca non había formación académica neste aspecto, por iso a rodaxe por diferentes estudos profesionais foi moi proveitosa. Anos despois, (do 2006 ao 2012) tiven o privilexio de ser profesor e de impartir as materias Electroacústica e Composición con medios Audiovisuais ao Conservatorio Superior das Illas Baleares a alumnos que tamén se interesaban pola tecnoloxía musical, e o gocei moito, porque contei co feedback duns alumnos excepcionais con quen compartir coñecementos e vivencias, e con quen gardo unha moi boa relación. Algúns deles forman parte aínda hoxe do persoal de músicos dos meus proxectos e concertos.
Con que obxectivo nace ONA Estudis en 1991?
Ao longo da década dos anos oitenta, investín moito (case todo o que gañaba), a montar un estudo de música electrónica, espremendo ao máximo a evolución tecnolóxica musical que conectaba os instrumentos analóxicos co advenimento da tecnoloxía dixital. Coincidiu a transición da síntese analóxica co novo protocolo do MIDI e a síntese dixital. Aínda conservo a maioría de instrumentos e periféricos daqueles anos. Nun momento dado, expóñome a posibilidade de, ademais de compoñer coa electrónica, gravar obras doutros e editar propostas musicais relevantes da nosa cultura, sen pecharme a proxectos de calquera procedencia, e en 1991 fundei ONA Edicions Musicals. Son anos de gravar e publicar ao noso selo moitos discos, especialmente de música clásica, jazz e de raíz tradicional cunha mirada preferente aos compositores insulares. A día de hoxe o catálogo de ONA (entre ONA Edicions e ONA Digital) achégase ás catrocentas referencias publicadas en diferentes apoios e formatos. A satisfacción que experimentaba ao presentar estas producións cada ano ao MIDEM de Cannes en Francia ao longo de moitos anos non ten prezo. O MIDEM foi o punto de encontro do sector discográfico mundial máis importante, e fun case vinte anos co orgullo de achegar un gran de diversidade e xenuidade ao panorama global da música editada.
Polo teu estudo de gravación pasaron moitos artistas e diferentes formacións musicais. Que diferenzas atopas entre uns e outros á hora de traballar? Por exemplo, que diferenzas atopas entre unha sesión de gravación realizada cun grupo de música clásica e outra realizada a un grupo de jazz ou pop?
O primeiro que me vén á mente, polos procedementos empregados, son os conceptos de "síncrono" versus "asíncrono", dúas modalidades para min válidas e emocionantes ambas. A gravación asíncrona multipista por separado, onde non coinciden á vez todos os intérpretes, ten a peculiaridade dunha maior experimentación en todos os sentidos: posicionamento microfónico, proximidade/distancia, investigación de efectos e sons manipulados, dobraxes de liñas sonoras e unhas posibilidades de rearreglos e creación case ilimitadas. Neste caso, nunca me cuestiono se aquilo será realizable en directo ou non, do mesmo xeito que unha película non é o mesmo que unha obra de teatro. O importante é a creación sonora e tímbrica.
En cambio, á gravación da clásica e o jazz, o obxectivo é capturar a maxia do momento máis inspirador que acontece da complicidade dos intérpretes e tratar de interferir o menos posible no que queren comunicar. Este proceso ten a súa complexidade, porque tes que estar preparado por dinámicas imprevisibles e momentos irrepetibles. É moi estimulante. E a pesar de que algúns son reticentes ás gravacións de clásica no estudo, a min gústame valoralo, polo alto nivel de autoesixencia interpretativa que comportan, e o ambiente de tensión motivadora que xera o feito que che graven. Os directos teñen a falsa cobertura da parte visual, que distrae a atención do oínte do estritamente sonoro. Digamos que os erros en directo, son menos erros. En cambio, nun disco de estudo que se perpetuará na historia, o valor da comunicación está integramente reservado á música e á calidade do intérprete e isto é moi enriquecedor e esixente para el ou ela. E sobre todo, un directo é por un momento, mentres que un disco é para sempre. Que fariamos sen algunhas gravacións históricas??
Contigo, tivemos o pracer de gravar tres obras: Andante et Scherzo de Eugène Bozza en 2022, Fragments Striés de Hèctor Parra e Der Blutige Schaffner de Robin Hoffmann en 2023. Como foi traballar connosco? Como valoras o resultado final?
Gravar con Litore Quartet foi unha das mellores experiencias na miña vida profesional. Desde o principio cativoume o rigor e a seriedade dun ensemble tan novo, na hora de enfrontarse a unha partitura e a súa gravación. Recordo moi ben o clima de respecto e profesionalidade que se respira no estudo cando Litore Quartet entra pola porta do estudo. Fano coa elegancia de quen entra nun lugar sacro ou de culto e todo deriva nunha actitude de gran responsabilidade para a actividade que vaiades facer. Son obras dunha gran dificultade, e que piden un gran control interpretativo que podería minguar o ánimo xeral cando algún fragmento ponse en contra ao gravalo. Pero nunca percibín nos membros de Litore Quartet o máis pequeno desalento e si, en cambio, unha situación de gran control interpretativo e de profundo coñecemento da obra. Todo o mundo coñece o papel dos outros membros, e a achega de suxestións que facedes e de como encaralo é admirable para min.
Outra cousa que me fascinou, é a política democrática do grupo: o respecto e talante en que se expoñen as cuestións interpretativas, as decisións musicais, as técnicas para aplicar á interpretación. Poucas veces atopei dentro de ONA Edicions un tratamento tan cordial na argumentación das discrepancias. Non podo dicir que en todos os casos outras gravacións, atopase este nivel de comunicación tan positivo e flexible á vez entre os membros do grupo e que acheguen tanto ao crecemento do resultado sonoro final.
Todas estas peculiaridades "litorinianas" transmítense nun resultado sonoro de primeiro nivel, lonxe de rixideces ou eufemismos. Cando escoitas estas gravacións de Litore Quartet, unha música densa que se penetra nun labirinto de cruces, pero que parece fluír con naturalidade e transcende a dificultade de ambas as partituras cando soa en boca de Litore Quartet. Atreveríame a dicir que son un ensemble de "risco" porque saben sacar beleza do perigo da dificultade.
No plan persoal, deixádeme engadir, que a pesar da mocidade dos catro membros, cando os vexo e escoito, teño a sensación da súa amabilidade e trato humano, acompañáronme toda a vida.
Lítore Quartet en ONA Estudis, Bunyola. 26 de julio de 2023
Como é gravar cun cuarteto de saxofóns? Que dificultades ou facilidades atopas con esta formación á hora de gravar?
Eu diría que o reto de gravar música contemporánea para cuarteto de saxofóns, radica no tratamento das dinámicas desde o punto de vista técnico. O rango dinámico é moi ancho e a amálgama de frecuencias superpóñense a moitos volumes diferentes. Por iso, a técnica microfónica ten que ser capaz de captar nítidamente as pasaxes máis sutís coas dificultades mecánicas do instrumento, pero á vez estar preparada para niveis sonoros altísimos ao seguinte compás. Non somos partidarios de grandes intervencións da tecnoloxía no momento da gravación, tales como compresores e limitadores, nin ecualizadores porque sempre se traduce en coloraciones non desexadas. Sempre pensei que a mellor tecnoloxía é a que mellor reflicte a realidade. Para min a clave está nun bo posicionamento microfónico capaz de xestionar ben a complexidade dinámica. E, por suposto, ter diante sempre a partitura, para anticiparse ás sorpresas.
O teu estudo está na mesma casa na que vives. Que vantaxes e desvantaxes atopas? É perigoso caer nun exceso de traballo?
A miña experiencia neste sentido, é positiva. A isto contribúe o feito que a fronteira entre o que é traballo e o que é a miña paixón, non existe. Desde que elixín o traballo que me gustaba, é como se estivese sempre de vacacións. Adoro a música, a tecnoloxía e compartila con outra xente. Doutra banda, estar preto de casa, cando o nivel de traballo é intenso, permíteme conciliar a vida familiar máis eficazmente.
Durante as nosas sesións de gravación no teu estudo tamén contamos coa axuda de Guillem para a parte visual. Como empeza a túa relación de amizade e laboral con el?
Empezou no ámbito teatral. Custaríame moito traballar agora mesmo todo o tema gráfico e videográfico con outra persoa que non fose Guillem R. Simó. Teño a sorte de que, a parte de bo amigo e xeneroso, é un ávido oínte de música clásica, posuidor dunha vasta colección, ata o punto que non consigo nunca descubrirlle nada novo, porque cando llo mostro, el xa o ten, coñéceo e ten toda a información e documentación. É a persoa ideal para as gráficas, cunha sensibilidade extrema para as artes e coñecedor das linguaxes artísticas de todos os tempos, cunha gran inclinación ás linguaxes actuais. Por tanto calquera achega á imaxe que vai, ten sempre un cimento argumentado artisticamente. Á parte do gran traballo que fai en ONA Edicions Musicals no deseño gráfico e videográfico, é admirado actor cunha voz de timbre excepcional. De feito, coñecémonos traballando no mesmo grupo de teatro, onde el actuaba, e para o cal eu compuxen moitas músicas para a escena.
Explícanos algunha anécdota que che pasara no estudo de gravación e que lembres especialmente ou/e un artista que che sorprendera pola súa calidade ou a súa forma de traballar.
Recordo en especial un traballo de hai moitos anos con Antoni Armet, que veu para producir un disco da soprano María José Montiel para Discos Ensallo. Antoni Armet, producira e gravara as Cancións e danzas de Frederic Mompou interpretadas polo mesmo compositor. O que máis me seduciu foi como, sen ter formación musical, dirixía as sesións de gravación, tanto no aspecto técnico como emocional buscando sempre a excelencia dos intérpretes e a calidade vital do momento. Tamén a xestión que facía do reloxo e as relacións humanas. Non en balde, este disco, Modinha, foi finalista aos premios Grammy 2001. Foi unha honra para min poder gravar este disco, aprender do talante e humanidade de Antoni Armet e vivir o ambiente cordial e musical do proceso: as sesións, as comidas, etc.
A exquisitez que reinou ao longo da semana que durou este proxecto, (e agora vén a anécdota) contrasta cun traballo de montaxe musical que fixen para unha compañía de ballet, a cal a modo de inspiración leváronme unha cinta de cassette onde para describir o que gravara á cinta escribiran: “Bolero de Rabel, de Mozart”. Todo un síntoma da importancia dunha educación cumprida e transversal, sexa cal for a túa profesión.
Cales son os teus obxectivos como músico ou produtor audiovisual de agora en diante? Que che fai sentir motivado ou ilusionado?
A miña máxima aspiración é tentar manter un estándar de calidade nos proxectos futuros. Preocúpame ver como a tecnoloxía informática, virtualizou procesos do mundo da gravación que só poden ser orgánicos. Todo o mundo grava hoxe en día, pero a cuestión é se acusticamente co uso abusivo dos "plugins" cúmprense uns mínimos esixibles. Isto afecta non só ao resultado, senón ao camiño transitado ata o resultado. Moitos procesos do mundo da gravación creativa que eran froito dunha interacción dos protagonistas ao buscar un resultado artístico, agora son confiados a unha colección de "presets" dunha aplicación de software. E isto nótase cando escoitas a música. A deshumanización non pode afectar a arte, porque non estou na liña de converter as obras en “produtos".
O mesmo pasa coa audición da música. Reivindico o acto de escoitar música "per se", sen facer ningunha outra actividade á vez. Temos tempo para o que queiramos. Ninguén nos obriga a, por exemplo, fritir un ovo ou facer unha pizza, mentres escoitamos un disco de Litore Quartet. Escoitar música reclama a máxima atención se a queremos gozar con plenitude. E é por este motivo, que non quero renunciar a investir o máximo esforzo na gravación do repertorio a pesar de que sexa difícil na era do “Low-Fi”.
Demasiado a miúdo, a música pasou a un segundo plano para dar protagonismo a factores externos ao feito artístico-musical, como é agora a imaxe frívola que enmiudece a obra, a autopromoción, o anecdotarismo das redes, o postureo en definitiva. A inquietude lévame a explorar todos os camiños novos e apaixoantes que a ciencia nos ofrece mentres a idade e a saúde mo permitan, pero me preocupa caer na banalización do esencial, por fagocitación do accesorio. A miña ilusión e ao que dedico o máximo esforzo, coa axuda das mellores tecnoloxías actuais, na investigación e a calidade que acompañou tradicionalmente ás gravacións históricas nos aspectos esenciais: a imaxe na arte, a música e o son.
Porque a miña máxima é: "ben feito, tamén gusta".
Comments